Tuân thủ quy định IUU và MMPA: Thách thức lớn đối với xuất khẩu hải sản khai thác

IUU và MMPA: Hai rào cản khó khăn

Chính sách chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU) là sáng kiến quốc tế nhằm bảo vệ tài nguyên biển và ngăn chặn các hoạt động khai thác trái phép. Trong khi đó, đạo luật bảo vệ động vật biển của Mỹ (MMPA) yêu cầu các quốc gia đối tác phải áp dụng biện pháp để giảm thiểu ảnh hưởng đến các loài động vật biển trong hoạt động khai thác hải sản. Mới đây, Mỹ cũng đã thông báo không công nhận Việt Nam đạt tiêu chuẩn tương đương, làm gia tăng nguy cơ cấm nhập khẩu nhiều loài hải sản từ ngày 1/1/2026 nếu nước ta không có động thái điều chỉnh kịp thời.

Bên cạnh MMPA, quy định chống đánh bắt bất hợp pháp (IUU) của EU tiếp tục là rào cản lớn đối với thủy sản khai thác, trong đó có cá ngừ. Việc tuân thủ hai quy định này là điều kiện tiên quyết để hải sản Việt Nam có thể duy trì việc xuất khẩu sang các thị trường lớn như EU và Mỹ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc đáp ứng đầy đủ các yêu cầu này vẫn còn là bài toán khó giải.

Quy định chống đánh bắt bất hợp pháp (IUU) của EU vẫn là rào cản lớn với cá ngừ Việt Nam

Thách thức đối với ngành thủy sản

Kể từ khi nhận thẻ vàng IUU từ EU vào năm 2017, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực để khắc phục, nhưng hiện nay vẫn còn những tồn tại. Theo báo cáo gần đây, EU đã chỉ rõ những yêu cầu mà Việt Nam cần hoàn thiện như tăng cường giám sát, truy xuất nguồn gốc và xử lý nghiêm các vi phạm. Tuy nhiên, thời gian quan, nhiều địa phương ven biển vẫn chưa hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu khai thác, điều này đã và đang gây khó khăn trong việc kiểm soát nguồn gốc thủy sản.

Mỹ yêu cầu tất cả các quốc gia xuất khẩu thủy sản phải triển khai các biện pháp bảo vệ loài nguy cấp và giảm thiểu tác động đến sinh thái biển. Hiện tại, nhiều doanh nghiệp khai thác thủy sản của Việt Nam chưa đầu tư đúng mức cho các thiết bị bảo vệ môi trường, ví dụ như lưới đánh cá thân thiện với sinh vật biển hoặc thiết bị chống đánh bắt rùa biển. Theo thống kê, chỉ 20% số tàu khai thác xa bờ của Việt Nam có thiết bị đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế.

Trong khi đó, hiện phần lớn ngư dân Việt Nam vẫn đang hoạt động khai thác theo phương pháp truyền thống, thậm chí chưa được đào tạo đầy đủ về việc tuân thủ quy định quốc tế. Những thói quen khai thác trái phép như đánh bắt cá trong vùng cấm, sử dụng lưới cấm còn phổ biến. Điều này không chỉ vi phạm quy định mà còn làm suy giảm nghiêm trọng nguồn lợi thủy sản. 

Định hướng tương lai

Để giải bài toán như đã nêu, ngành thủy sản cần tăng cường hệ thống giám sát và truy xuất nguồn gốc. Xây dựng hệ thống giám sát hiện đại để đảm bảo mọi chuyến khai thác đều được ghi lại và kiểm soát. Hệ thống này cần tích hợp công nghệ như GPS, camera giám sát trên tàu và cơ sở dữ liệu liên kết để xác minh nguồn gốc hải sản. Việc truy xuất nguồn gốc không chỉ tăng độ tin cậy của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế mà còn hạn chế các hoạt động khai thác trái phép.

Đối với các doanh nghiệp, cần nâng cao nhận thức và đầu tư vào các thiết bị khai thác thân thiện với môi trường. Việc sử dụng các công nghệ xanh không chỉ đảm bảo đáp ứng yêu cầu MMPA mà còn góp phần giảm khí thải nhà kính. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi hoặc giảm thuế cho các doanh nghiệp áp dụng công nghệ tiên tiến.

Đồng thời, cần đầu tư nhiều hơn vào việc đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức của ngư dân về hậu quả của việc khai thác trái phép cũng như lợi ích của việc tuân thủ quy định quốc tế. Việc tổ chức các lớp học ngắn hạn tại các địa phương ven biển, cấp phát tài liệu, và sử dụng truyền thông đại chúng sẽ giúp nâng cao hiệu quả tuyên truyền.

Ngoài ra, Việt Nam cần hợp tác chặt chẽ hơn với các tổ chức quốc tế, chẳng hạn như FAO (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc) hoặc các quốc gia đối tác để nhận hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và chuyển giao công nghệ. Việc tham gia các dự án bảo vệ sinh thái biển toàn cầu sẽ góp phần nâng cao hình ảnh và uy tín của ngành thủy sản Việt Nam.

Mặc dù đang phải đối mặt với nhiều thách thức, ngành thủy sản khai thác của Việt Nam vẫn có triển vọng lớn nếu thực hiện đúng các cam kết và định hướng. Các thị trường quốc tế vẫn rất tiềm năng, với nhu cầu tiêu thụ hải sản ngày càng cao. Bên cạnh đó, việc tuân thủ IUU và MMPA không chỉ là nhiệm vụ bắt buộc mà còn mở ra cơ hội để ngành thủy sản nước ta cải thiện chất lượng, gia tăng giá trị và phát triển bền vững trong dài hạn.

Thùy Khánh