Mở hướng đi mới cho xuất khẩu cá tra Việt Nam

Xuất khẩu thủy sản Việt Nam đang cho thấy dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ khi đạt 4,07 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm 2025, tăng 14% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, cá tra tiếp tục là một trong những mặt hàng chủ lực, góp phần giữ vững vị thế của Việt Nam trên bản đồ xuất khẩu cá da trơn toàn cầu.

Tuy nhiên, sau hơn hai thập kỷ tăng trưởng nhanh chóng, ngành cá tra đang bước vào giai đoạn chuyển giao quan trọng. Các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, Trung Quốc và EU – vốn chiếm gần một nửa kim ngạch xuất khẩu – đang ngày càng siết chặt các quy định về kỹ thuật, kiểm dịch và phát triển bền vững. Điều này buộc doanh nghiệp phải thay đổi tư duy: không chỉ mở rộng thị trường, mà còn phải đổi mới sản phẩm và nâng cấp chuỗi giá trị.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cá tra Việt Nam hiện đã có mặt tại hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, những khu vực như Trung Đông, châu Phi và Nam Mỹ – được xem là “vùng trũng” về nhập khẩu cá tra – đang nổi lên như các thị trường ngách đầy tiềm năng.

Tại Trung Đông và Bắc Phi, dân số Hồi giáo đông đảo đang tạo ra nhu cầu lớn về thực phẩm Halal. Cá tra Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng nếu đầu tư vào chứng nhận Halal, truy xuất nguồn gốc và bao bì phù hợp. Ở châu Phi – nơi có dân số hơn 1,4 tỷ người và tốc độ đô thị hóa cao – cá tra có lợi thế thay thế các loại cá biển nhờ giá cả hợp lý và nguồn cung ổn định.

Trong khi đó, tại Nam Mỹ, dù Việt Nam đã bước đầu thâm nhập vào Brazil, phần còn lại của khu vực vẫn là “vùng đất mới” với khẩu vị tương đồng và nhu cầu tiêu thụ cá chế biến ngày càng cao. Việc khởi động đàm phán hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam và khối Mercosur – Thị trường chung Nam Mỹ sẽ là bàn đạp chiến lược mở đường cho cá tra vào sâu hơn các thị trường như Argentina, Peru, Colombia…

Không chỉ mở rộng địa bàn, ngành cá tra đang được khuyến khích phát triển theo chiều sâu. Nếu trước đây xuất khẩu chủ yếu là cá phile đông lạnh, thì nay các doanh nghiệp đã bắt đầu đa dạng hóa sản phẩm với viên cá, xúc xích, sushi cá tra, cá tra kho hộp, cá tra cuộn tẩm vị… phục vụ xu hướng tiêu dùng nhanh, tiện lợi tại các đô thị châu Á và châu Âu.

Bên cạnh đó, phụ phẩm cá tra cũng đang trở thành một mảng tiềm năng chưa được khai thác hết. Các sản phẩm như da cá chiên giòn, dầu cá, collagen, gelatin, bột cá, thức ăn chăn nuôi đang là xu hướng mới và có giá trị gia tăng cao. Một số công ty Việt Nam đã xuất khẩu thành công da cá sang Nhật Bản, Mỹ với giá trị gấp nhiều lần so với cá nguyên liệu.

Mặc dù tiềm năng rất lớn, nhưng việc khai thác thị trường ngách không hề dễ dàng. Nhiều doanh nghiệp còn thiếu khả năng nghiên cứu thị trường sâu, sản phẩm chưa phù hợp với đặc thù địa phương hoặc gặp rào cản về kỹ thuật – như chứng nhận Halal tại các nước Hồi giáo, bao bì ngôn ngữ đặc thù tại châu Phi, hoặc tiêu chuẩn xanh tại EU, Bắc Mỹ.

Theo bà Lê Hằng – chuyên gia thị trường cá tra của VASEP, hiện có tới 85% sản phẩm cá tra xuất khẩu là fillet đông lạnh nguyên tảng, trong khi nhu cầu của các thị trường ngách lại thiên về các sản phẩm chế biến tiện lợi. Để khắc phục, doanh nghiệp cần tái cơ cấu sản phẩm theo khẩu vị từng khu vực: cá cắt khoanh cho châu Phi, cá không da cho Nhật, chả cá cho ASEAN…

Ngoài ra, cần tăng cường liên kết chuỗi từ con giống – nuôi – chế biến – tiêu thụ, đầu tư công nghệ chế biến sâu và hệ thống logistics. Đồng thời, các đơn vị xuất khẩu mong muốn nhận được hỗ trợ thiết thực từ Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và VASEP trong xúc tiến thương mại, kết nối hội chợ quốc tế, mở văn phòng đại diện tại các thị trường tiềm năng.

Năm 2025, ngành thủy sản đặt mục tiêu xuất khẩu đạt 11 tỷ USD. Với riêng cá tra, nếu có chiến lược phù hợp, sản phẩm chất lượng và tư duy thị trường linh hoạt, mục tiêu tăng trưởng không chỉ khả thi mà còn có thể tạo đột phá.

“Thế giới đang thay đổi từng ngày, và ngành cá tra Việt Nam cần thích ứng để không bị tụt lại. Những thị trường ngách từng bị bỏ qua giờ đây có thể là ‘mỏ vàng’ nếu được tiếp cận đúng cách và tận dụng hiệu quả các FTA. Chất lượng, sự khác biệt và khả năng linh hoạt sẽ là ba yếu tố sống còn trong cuộc đua mở rộng thị phần toàn cầu”, bà Hằng nhấn mạnh.

Tuệ Lâm