Năm “thăng hoa” của ngành cá tra

Từ tự nhiên đến kỷ lục

Cá tra được nuôi từ khoảng năm 1940 với con giống bắt trong tự nhiên. Sau năm 1975, cá giống tự nhiên cạn dần, việc nghiên cứu sản xuất nhân tạo được quan tâm và thành công vào giai đoạn 1995 – 1998, từ năm 2000 hình thành những vùng nuôi lớn ở ĐBSCL.

Một thời gian dài cá tra ít được coi trọng, chủ yếu bán ở chợ quê. Cũng do trước đây cá tra nuôi trong ao tù, thường gọi “cá dồ” tạp ăn và dễ nuôi, có thịt vàng, mùi hôi. Sau này nuôi trong ao thay nước, thức ăn sạch nên cho thịt trắng, thơm ngon. Khi thị trường mở cửa, doanh nghiệp chú ý giới thiệu với đối tác nước ngoài.

Năm 1997, cá tra xuất khẩu được 1,6 triệu USD. Năm 2008, kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD và 10 năm sau, vào năm 2018 vượt mốc 2 tỷ USD với 2,26 tỷ USD. Những năm sau đó chao đảo và năm 2022 đạt mức kỷ lục mới với trên 2,4 tỷ USD, tăng khoảng 70% so năm 2021.

Nguồn: Bộ NN&PTNT; Đồ họa: TSVN

Tỉnh Đồng Tháp có ngành kinh tế cá tra lớn nhất ĐBSCL, tính đến tháng 11/2022, diện tích nuôi 2.450 ha, sản lượng thu hoạch 505.000 tấn; xuất khẩu ước 270.077 tấn, kim ngạch 847 triệu USD đứng đầu nhóm nông sản xuất khẩu. Tỉnh hiện có 28 doanh nghiệp chế biến thủy sản (chủ yếu cá tra fillet đông lạnh xuất khẩu), tổng công suất hơn 500.000 tấn/năm với trên 25.000 lao động. Đồng Tháp đã chọn cá tra là 1 trong 5 ngành hàng chủ lực thực hiện đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Phát triển công nghệ và minh bạch

Tập đoàn Việt Úc cho biết, công nghệ chọn tạo giống cá tra giúp nâng cao chất lượng xuất khẩu. Cụ thể, số hóa chuỗi sản xuất và phát triển quy trình nhà màng đảm bảo an toàn sinh học, tăng tỷ lệ sống và chủ động sản xuất quanh năm. Lợi ích toàn chuỗi là tăng trưởng nhanh hơn 20,7%, tỷ lệ sống từ 21 – 35%, tỷ lệ fillet tăng, thịt đỏ giảm. Kết quả đưa đến giá trị gia tăng cho người nuôi, cơ sở chế biến, nhà xuất khẩu và người tiêu dùng.

Công ty CP Vĩnh Hoàn ứng dụng khoa học công nghệ trong nuôi, chế biến. Giai đoạn sinh sản đến cá hương thực hiện chương trình chọn lọc gen; ương nuôi cá bột trong nhà màng, ao lót bạt. Giai đoạn cá thịt đã thử nghiệm quy trình nuôi cá hạn chế thay nước (IPRS, vi sinh xử lý môi trường); ưu tiên sử dụng vi sinh có lợi, kiểm soát vi sinh gây hại. Giai đoạn chế biến thực hiện giết mổ nhân đạo theo tiêu chuẩn châu Âu, Mỹ; sử dụng phụ phẩm để chế biến collagen và gelatin từ da cá, dầu ăn từ mỡ cá.

Công ty IDI sản xuất dầu ăn cao cấp từ mỡ cá, tinh luyện mỡ cá thành các sản phẩm công nghiệp mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm dinh dưỡng. Công ty Pharma Việt Nam sản xuất vaccine phòng bệnh.

Tuy nhiên, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản cũng thẳng thắn chỉ ra cơ cấu sản phẩm chưa hợp lý: Sản phẩm đông lạnh chiếm trên 97% (fillet, nguyên con, cắt khúc, xẻ bướm). Một số phụ phẩm được chế biến sản phẩm nhưng hầu hết còn thô, chưa nhiều sản phẩm cao cấp dùng trong dược phẩm, mỹ phẩm. Nguyên nhân chính là thiếu công nghệ, thiết bị sản xuất sản phẩm giá trị gia tăng đáp ứng yêu cầu thị trường. Cho nên, giải pháp hàng đầu để nâng cao chất lượng sản phẩm cá tra là “Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra điều kiện sản xuất, chất lượng, ATTP, đầu tư, nâng cấp cơ sở chế biến sản phẩm giá trị gia tăng, sản phẩm từ phụ phẩm cá tra, sản phẩm phi thực phẩm”.

Tổng cục Thủy sản cũng cho rằng, để phát triển cần phải đa dạng hóa sản phẩm theo hướng tiện lợi cho tiêu dùng. Ứng dụng công nghệ xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử đối với chuỗi xuất khẩu – nhà máy chế biến – cơ sở nuôi, ao nuôi được cấp mã số nhằm minh bạch thông tin. Chú trọng phát triển thị trường nội địa.

Thống nhất quan điểm phát triển thị trường nội địa, Công ty CP Tập đoàn Masan cho hay, trong 3 năm qua đã tăng được lượng cá tra tiêu thụ. Năm 2020 tiêu thụ 250 tấn, năm 2021 trên 300 tấn và năm 2022 khoảng 400 tấn. Với mục tiêu chiếm khoảng 15% sản lượng tiêu thụ nội địa, Masan kiến nghị: “Cần chính sách phù hợp để tập hợp các nguồn lực phát triển chuỗi giá trị cá tra, từ quy trình giống, nuôi, chế biến đến các kênh phân phối, tiêu thụ sản phẩm, ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại, đảm bảo tính minh bạch, quyền tiếp cận và chứng thực chất lượng sản phẩm của người tiêu dùng”.

Sáu Nghệ