Giữ vị thế, chủ động trong “cuộc đua” chế biến sâu

Giữ vững vị thế

Trong bối cảnh sản lượng tôm tăng trưởng chậm, nguồn cung tôm nguyên liệu hạn chế thì chế biến sâu sẽ là xu thế, giúp ngành tôm đạt được các mục tiêu về kim ngạch xuất khẩu trong tương lai. Hiện, sản phẩm tôm chế biến giá trị gia tăng chiếm 40 – 45% tổng giá trị xuất khẩu tôm hàng năm.

Việt Nam là một trong hai quốc gia đứng đầu về công nghệ chế biến sâu. Ảnh: PTC

Giới chuyên gia đánh giá, trình độ chế biến chung của các doanh nghiệp tôm Việt Nam thuộc cấp độ cao nhất trên thế giới và đây là một lợi thế cạnh tranh lớn. Các sản phẩm tôm giá trị gia tăng nổi bật của Việt Nam có thể kể đến như: Tôm bao bột, tôm chiên, tôm tẩm gia vị, tôm xẻ bướm, tôm xiên que, tôm tempura, tôm nobashi, há cảo tôm, sủi cảo tôm gừng, TTCT thịt duỗi tẩm bột chiên đông lạnh, TTCT xiên que đông lạnh,…

Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Thực phẩm Sao Ta cho biết, trong lĩnh vực chế biến tôm, cả thế giới có được 6 quốc gia, Việt Nam và Thái Lan là hai quốc gia đứng đầu về công nghệ chế biến sâu. Cũng nhờ vào sự đầu tư công nghệ hiện đại, nên dù phải chịu sức ép cạnh tranh mạnh mẽ từ tôm giá rẻ của Ecuador và Ấn Độ, Indonesia, tôm Việt Nam vẫn có thể đứng vững, thậm chí chiếm thị phần lớn nhất trên thị trường quốc tế so với các quốc gia khác. Chính vì vậy, để giữ được vị thế xuất khẩu và ứng phó với chênh lệch giá thành tôm nguyên liệu, ngành tôm Việt phát huy thế mạnh là chế biến sâu, đa dạng sản phẩm chế biến sâu để duy trì thị phần.

Mặc dù công nghệ chế biến hiện đại góp phần nâng cao chất lượng cho con tôm chế biến nhưng cũng cần có những yếu tố như bàn tay khéo léo của đội ngũ lao động mới hoàn thiện sản phẩm. Đây là thế mạnh của Việt Nam. Ngoài yếu tố đẳng cấp chế biến, doanh nghiệp chế biến tôm Việt Nam còn hướng đến sử dụng lợi thế về mặt vị trí địa lý với nhiều thị trường gần.

Chủ động, không chủ quan

Gần đây các nước đều đã bắt đầu tham gia cuộc đua chế biến tôm. Cụ thể, ông lớn ngành tôm Ecuador là Sociedad Nacional de Galapagos đang tăng cường đầu tư cho dây chuyền sản xuất hàng chế biến giá trị gia tăng. Công suất dự kiến khoảng 91 tấn TTCT nguyên liệu/ngày. Quyết định đầu tư này diễn ra trong bối cảnh giá tôm nguyên liệu tại Ecuador giảm sâu do nhu cầu yếu trong khi nguồn cung tăng. Trong khi đó, ngành tôm Ấn Độ đã đưa chương trình này vào chiến lược phát triển cách đây đã khá lâu.

Một số ý kiến lo ngại rằng, vị thế ngành tôm của Việt Nam sẽ bị đe dọa. Bởi từ trước đến nay, chế biến sâu vẫn được coi là “vũ khí” để tồn tại trên thị trường thế giới vốn cạnh tranh khốc liệt về giá. Ngoài ra, Ecuador và Ấn Độ đang có giá thành tôm nguyên liệu rất rẻ, chưa kể vị trí địa lý cũng gần với những thị trường chính như EU và Mỹ. Bên cạnh đó, căng thẳng biển Đỏ vẫn chưa hạ nhiệt khiến Việt Nam chịu sức ép rất lớn về chi phí vận chuyển và áp lực cạnh tranh trực tiếp về phân khúc cao cấp.

Tuy nhiên, trong hàng nghìn nhà máy chế biến tại Ấn Độ đa phần công suất chỉ ở mức vừa phải, khó tổ chức sản xuất để có nguồn hàng lớn cung ứng tới các tổ chức phân phối, tiêu thụ lớn ở những thị trường chính. Ecuador có lợi thế khi sở hữu nhiều doanh nghiệp gia tộc có năng lực tài chính lớn. Nhưng họ bị hai áp lực là phải chế biến hết lượng tôm nguyên liệu quá lớn và lao động ngành chế biến thiếu hụt trầm trọng.

Do đó, giả sử các đối thủ đuổi kịp về trình độ chế biến thì ngành tôm Việt Nam cũng sẽ có những bước tiến mới. Vì vậy, chúng ta sẽ luôn giữ được khoảng cách nhất định về đẳng cấp chế biến với các đối thủ. Ấn Độ và Ecuador có thể phải mất 5 – 10 năm nữa mới đạt được trình độ chế biến tôm của Việt Nam hiện tại. Song chúng ta cũng không được lơ là chủ quan, cần duy trì khoảng cách về trình độ chế biến với họ. Công nghiệp chế biến của Việt Nam cần sâu hơn, phức tạp hơn và hạ giá thành.

“Ở phân khúc thị trường này, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu tôm Việt Nam tập trung vào mẫu mã đẹp, đồng đều và chất lượng ổn định. Nếu các quốc gia Ecuador và Ấn Độ tập trung vào thị trường châu Âu thì các doanh nghiệp Việt Nam sẽ hướng sản phẩm của mình vào thị trường châu Á đặc biệt là Hàn Quốc và Nhật Bản”, ông Hồ Quốc Lực phân tích.

Ở khía cạnh khác, cần nhìn nhận chiến lược gia tăng giá trị thủy sản bằng cách chế biến sâu cũng gây nhiều áp lực cho doanh nghiệp về câu chuyện vốn đầu tư, chi phí vận hành, đào tạo nhân lực tay nghề cao,… Vì thế, hiện nay, phân khúc này chỉ tập trung vào các doanh nghiệp lớn, còn các doanh nghiệp quy mô, vốn nhỏ còn nhiều khó khăn để thực hiện.

Đánh thức tiềm năng

Theo bà Châu Thị Tuyết Hạnh, Phòng Nuôi trồng thủy sản, Cục Thủy sản, khối lượng phế, phụ phẩm của thủy sản mỗi năm từ 1,3 – 1,5 triệu tấn, riêng tôm là 400.000 – 500.000 tấn. Thế nhưng, hoạt động chế biến, tái sử dụng phụ phẩm ngành tôm chưa có nhiều doanh nghiệp tham gia, giá trị gia tăng chưa cao so với tiềm năng.

Đồng quan điểm, ông Đào Trọng Hiếu, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho rằng, phụ phẩm tôm chủ yếu phục vụ chăn nuôi (chiếm tới gần 70%), chỉ hơn 15% phục vụ cho công nghiệp thực phẩm, chưa tới 2% cho y dược,… Phụ phẩm tôm được chế biến sâu ra sản phẩm chăn nuôi sẽ có giá trị cao hơn từ 3 – 5 lần chế biến thô; tương tự trong thực phẩm sẽ cao hơn 5 – 10 lần, thực phẩm chức năng từ 15 – 20 lần và đặc biệt trong dược phẩm lên tới 20 – 30 lần.

“Sản phẩm chế biến từ phụ phẩm tôm có tới 80 – 90% tiêu thụ trong nước, xuất khẩu chỉ 10 – 20% sang các nước châu Á (Trung Quốc, Thái Lan). Năm 2021, doanh thu từ các sản phẩm từ phụ phẩm tôm mang về gần 4.000 tỷ đồng, nếu tận dụng tốt có thể cao hơn rất nhiều, thậm chí có thể mang về cả tỷ đô”, ông Hiếu chia sẻ thêm.

Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cho rằng, nên xem phụ phẩm tôm như chính phẩm, thậm chí giá trị còn cao hơn. Có thể áp dụng một số giải pháp như đầu tư hạ tầng đồng bộ, kết nối chuỗi cung ứng, chế biến phụ phẩm gắn với các cơ sở chế biến chính phẩm. Khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư, nâng cấp trang thiết bị thu gom, phân loại, sơ chế, bảo quản và phân phối, tiêu thụ phụ phẩm tôm.

Đông Phong