Tiêu chuẩn “xanh”: Cơ hội và thách thức trong xuất khẩu

Để hiểu rõ hơn về tiêu chuẩn “xanh”, Tạp chí Thủy sản Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Luật sư Hà Huy Phong, Giám đốc điều hành Công ty luật Inteco, với mong muốn giúp các doanh nghiệp và độc giả có thêm góc nhìn rõ nét hơn về nội dung này.

Phóng viên: Thưa Luật sư Hà Huy Phong, trong những năm qua, Việt Nam đã tích cực tham gia vào các Hiệp định thương mại tự do. Mặc dù phải đáp ứng nhiều quy định khi gia nhập các “sân chơi” này, nhưng xuất khẩu của nước ta cũng nhờ đó tăng mạnh. Theo ông, điều gì đã tạo ra những bứt phá đó?

Luật sư Hà Huy Phong: Các Hiệp định tự do thương mại là một phần quan trọng của hệ thống thương mại toàn cầu, tạo lập cơ sở pháp lý để các quốc gia thành viên thực hiện các hoạt động hợp tác thương mại lẫn nhau. Đặc biệt, trong những năm gần đây, xuất hiện các Hiệp định tự do thương mại thế hệ mới, có tính chất cao hơn, toàn diện hơn và phản ánh đầy đủ hơn các yêu cầu và đòi hỏi của thời đại, như bảo vệ môi trường, giải quyết tranh chấp, mua sắm chính phủ. Là các văn kiện pháp lý quốc tế, các Hiệp định tự do thương mại thiết lập các tiêu chuẩn, các nghĩa vụ pháp lý cụ thể và chặt chẽ để đảm bảo tính tuân thủ của mỗi quốc gia thành viên. Mặc dù nhiều quy định và điều khoản cụ thể, nhưng các Hiệp định FTA này lại có khả năng thúc đẩy các hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam, bởi một số lý do sau:

Thứ nhất, các FTA thiết lập và tường minh hóa các quy định pháp luật quốc nội của các quốc gia thành viên. Điều này giúp cho các nhà xuất khẩu có cái nhìn đầy đủ và rõ ràng hơn quy định pháp luật của nước nhập khẩu. Các hiệp định cũng tạo ra một khuôn khổ chung ở tất cả các quốc gia, tránh tình trạng “mỗi cây mỗi hoa” khiến nhà xuất khẩu khó nắm bắt hoặc đáp ứng quy định của riêng từng quốc gia. Trên cơ sở đó, nhà xuất khẩu mạnh dạn hơn và có cơ sở hơn trong việc hoạch định chiến lược, kế hoạch sản xuất, xuất khẩu, cũng như đầu tư tài chính lớn hơn vào các hoạt động sản xuất, xuất khẩu của mình.

Thứ hai, các FTA tạo ra nghĩa vụ bắt buộc của mỗi Quốc gia thành viên trong việc mở cửa thị trường, nên các nhà xuất khẩu của Việt Nam có quyền bán hàng vào thị trường các Quốc gia thành viên. Nếu không có hành lang pháp lý do FTA thiết lập, mỗi quốc gia sẽ có những cách hành xử riêng và có tính phân biệt đối xử với hàng hóa đến từ quốc gia khác một cách thiếu nhất quán; nhưng khi có FTA, cách hành xử như vậy sẽ bị coi là trái quy định. Có thể coi, FTA là lá chắn pháp lý để các nhà xuất khẩu Việt Nam có đầy đủ quyền năng và thế đứng trong việc xuất khẩu hàng hóa vào thị trường nhiều Quốc gia.

Thứ ba, các FTA cũng thiết lập các tiêu chuẩn cao, tạo nên những hàng rào kĩ thuật và pháp lý nhất định để ngăn chặn hàng hóa từ một số quốc gia, nhưng lại tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa của Việt Nam, đặc biệt là ở một số thị trường khó tính. Việt Nam có nhiều lợi thế về nguồn nguyên liệu, hệ thống chính sách và pháp luật của Nhà nước, cũng như quyết tâm chính trị cao của các cấp chính quyền, nên các hoạt động xuất khẩu được khuyến khích, đẩy mạnh; các doanh nghiệp yên tâm trong việc đầu tư và tìm kiếm thị trường, chủ động thực hiện hoạt động xuất khẩu.

Phóng viên: Trong các Hiệp định thương mại tự do hiện nay, bên cạnh nhiều tiêu chuẩn bắt buộc đối với sản phẩm xuất khẩu, tiêu chuẩn “xanh” đang dần trở thành xu hướng chủ đạo mới, ông có thể phân tích cho độc giả Tạp chí Thủy sản Việt Nam hiểu rõ hơn về những điều này, thưa ông?

Luật sư Hà Huy Phong: Như tôi đã nói ở trên, các Hiệp định tự do thương mại, mà đặc biệt là Hiệp định tự do thương mại thế hệ mới (CPTPP và EVFTA) đã thiết lập nhiều tiêu chuẩn và quy định nghiêm ngặt liên quan đến vấn đề bảo vệ môi trường, trong đó các yêu cầu về bảo vệ môi trường được cam kết ở mức cao với các mục tiêu: Thúc đẩy chính sách hỗ trợ lẫn nhau trong thương mại và môi trường; đẩy mạnh thực thi pháp luật về môi trường và các điều ước quốc tế đa phương về môi trường; bảo đảm sự tăng trưởng về thương mại và đầu tư không ảnh hưởng đến chi phí bảo vệ môi trường; nâng cao năng lực của các bên trong giải quyết các vấn đề môi trường liên quan đến thương mại.

Tiêu chuẩn “xanh” ở đây, có thể được hiểu là quá trình nuôi trồng, đánh bắt, chế biến, xuất khẩu phải phù hợp với không chỉ quy định pháp luật Việt nam mà còn phù hợp với quy định của các quốc gia tiêu thụ về vấn đề bảo vệ môi trường, có báo cáo và có kiểm soát. Tôi có thể dẫn chứng một số yêu cầu như sau:

Hàng hóa xuất khẩu vào thị trường Châu Âu phải đáp ứng quy định của Đạo luật chống phá rừng. Cụ thể, hàng hóa xuất khẩu vào thị trường này phải đảm bảo nguồn nguyên liệu không được lấy từ động vật hoặc gỗ tự nhiên; nguyên liệu sản xuất không được trồng trên đất do phá rừng.

Hàng hóa xuất khẩu vào Châu Âu phải tuân thủ quy định của Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), nghĩa là hàng hóa tiêu thụ ở thị trường này phải đảm bảo đạt yếu tố trung hóa carbon bằng không, nếu không đạt thì sẽ phải chịu đóng thuế carbon xuyên biên giới.

Thủy sản xuất khẩu vào Châu Âu phải không thuộc trường hợp vi phạm quy định về Các hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không được quản lý (IUU). Nếu vi phạm sẽ bị “đánh” thẻ vàng, thẻ đỏ và từ chối cho nhập khẩu, tiêu thụ.

Lưu ý rằng, không chỉ ở khâu chế biến mà ở khâu nuôi trồng, nguyên liệu cũng phải tuân thủ quy định về bảo vệ môi trường. Đây là quy định rất chặt chẽ và làm khó nhiều doanh nghiệp Việt Nam vì buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải chủ động ở cả các khâu nguyên liệu, chế biến và xuất khẩu.

Phóng viên: Vậy theo ông, những tiêu chuẩn “xanh” này có những thuận lợi và thách thức gì đối với tình hình xuất khẩu chung của nước ta, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp?

Luật sư Hà Huy Phong: Các tiêu chuẩn xanh này vừa tạo ra nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với tình hình xuất khẩu chung của nước ta. Thị trường tiếp nhận hàng hóa sẽ trở nên khó tính hơn, với nhiều rào cản về pháp lý và kĩ thuật, môi trường, buộc hàng hóa xuất khẩu phải tìm cách thích ứng. Các nhà sản xuất và xuất khẩu sẽ phải đầu tư nhiều nguồn lực hơn cho việc nghiên cứu và đáp ứng các quy định mới, và trong trước mắt, có thể chịu ảnh hưởng nhất định về biên lợi nhuận vì chi phí đầu tư cao, thời gian thu hồi vốn kéo dài.
Tuy nhiên, cơ hội lớn là chúng ta có thể có những thị trường xuất khẩu ổn định, bền vững, giá trị hàng hóa cao. Sự tái cấu trúc lại thị trường theo hướng xanh hóa hàng hóa sẽ dẫn tới chỉ những hàng hóa đạt chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn cao mới được lưu thông trên thị trường, và thông thường, biên lợi nhuận, cũng như giá trị giá tăng của hoạt động xuất khẩu hàng hóa này sẽ cao và ổn định hơn so với các loại hàng hóa cấp thấp.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, thử thách lớn nhất là tính thiếu đồng đều trong nhận thức và hạ tầng vật chất của các khâu nguyên liệu và chế biến, dẫn tới các nhà xuất khẩu phải tăng cường đầu tư về nguồn lực để chuẩn hóa và kiểm soát nguồn nguyên liệu. Đây vẫn là điểm yếu cố hữu của thị trường Việt Nam khi hàng hóa xuất khẩu thường chịu sự cố mà nguyên nhân là do khâu nuôi trồng. Ví dụ điển hình là hoạt động đánh bắt cá của bà con ngư dân trên biển thường xuyên vi phạm quy định IUU do vấn đề nhận thức.

Phóng viên: Với riêng lĩnh vực thủy sản, tiêu chuẩn “xanh” trong các Hiệp định FTA đối với ngành hàng này gì, thưa ông?

Luật sư Hà Huy Phong: Hiệp định FTA không thiết lập các quy định riêng đối với lĩnh vực thủy sản, mà đưa ra các quy định chung đối với tất cả các ngành hàng, mặt hàng. Thực tế, khái niệm “xanh” không được quy định rõ ràng trong các FTA, nên thuật ngữ này chỉ là cách diễn đạt của quy định về bảo vệ môi trường.

Trân trọng cảm ơn Luật sư!

Thu Hồng
(Thực hiện)